Abstrakt
Deprywacja androgenów (ADT-Androgen Deprivation Therapy) stanowi podstawę leczenia zaawansowanego raka gruczołu krokowego. Korzystny wpływ ADT na wyniki leczenia jest znany. W praktyce klinicznej obserwuje się również szereg powikłań związanych ze stosowaniem ADT, z których te związane z układem ruchu przebiegają stosunkowo dynamicznie i szybko pogarszają jakość życia pacjenta oraz jego codzienną aktywność. Aby im zapobiec lub zmniejszyć dynamikę ich rozwoju wskazana jest suplementacja witaminą D, wapnia, a przede wszystkim regularnie wykonywanie ćwiczeń fizycznych i modyfikacja sposobu żywienia. W pracy przedstawiono wpływ ADT na układ kostny i mięśniowy, metody jego oceny i zasady profilaktyki.
Bibliografia
Epidemiology of prostate cancer in Europe [Internet]. European Commission, 2015. Available from: https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/epidemiology-prostate-cancer-europe
Grossmann M, Zajac JD. Management of Side Effects of Androgen Deprivation Therapy. Endocrinol Metab Clin North Am., 2011;40:655-671
Mitsuzuka K, Arai Y. Metabolic changes in patients with prostate cancer during androgen deprivation therapy. Int J Urol, 2018;25:45-53
Lorenc R, Głuszko P, Franek E, Jabłoński M, Jaworski M, et al. Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2017. Endokrynologia Polska, Tom, Vol. 68; Suplement A.
Rawla P. Epidemiology of Prostate Cancer. World J Oncol. 2019;10(2):63-89
Holmes-Walker DJ, Woo H, Gurney H, Do VT, Chipps DR. Maintaining bone health in patients with prostate cancer. Med J Aust 2006; 184: 76-179
Greenspan SL. Approach to the prostate cancer patient with bone disease. J Clin Endocrinol Metab 2008; 93: 2-7
Morote J, Orsola A, Abascal JM, Planas J, Trilla E, Raventos CX. Bone mineral density changes in patients with prostate cancer during the first 2 years of androgen suppression. J Urol 2006; 175: 1679-1683
Greenspan SL, Coates P, Sereika SM, Nelson JB, Trump DL, Resnick NM. Bone loss after initiation of androgen deprivation therapy in patients with prostate cancer. J Clin Endocrinol Metab 2005; 90: 6410-6417
Owen PJ, Daly RM, Livingston PM Fraser SF. Lifestyle guidelines for managing adverse effects on bone health and body composition in men treated with androgen deprivation therapy for prostate cancer: an update. Prostate Cancer and Prostatic Dis, 2017;20:137–145
https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/prostate.pdf
https://www.sheffield.ac.uk/FRAX/tool.aspx?lang=po
Wojtukiewicz M. Tokasiuk P, Fijuth J, Zaucha R, Wysocki P, Kowalski D. Stosowanie kwasu zoledronowego w celu zapobiegania zdarzeniom kostnym u chorych na nowotwory złośliwe z przerzutami do kości - stanowisko ekspertów. Personalized Oncology. 2017;1(1)5-23
Coleman R, Body JJ, Aapro M, Hadji P, Herrstedt J. Bone health in cancer patients: ESMO Clinical Practice Guidelines. ESMO Guidelines Working Group. Ann Oncol. 2014;25:124-37
Almeida M, Laurent MR, Dubois V, Claessens F, O'Brien CA, Bouillon R et al. Estrogens and Androgens in Skeletal Physiology and Pathophysiology. Physiol Rev. 2017;97(1): 135–187
Morawin B. Rola testosteronu w regeneracji mięśni szkieletowych po wysiłku fizycznym. Rocznik Lubuski. 2014;40,cz 2
Smith MR, Saad F, Egerdie B, Sieber PR, Tammela TLJ Ke Ch. Sarcopenia During Androgen-Deprivation Therapy for Prostate Cancer. J Clin Oncol. 2012;30(26): 3271–3276
Dent E, Morley JE, Cruz-Jentoft AJ, Arai H, Kritchevsky SB. International Clinical Practice Guidelines for Sarcopenia (ICFSR): Screening, Diagnosis and Management. J Nutr Health Aging. 2018;22(10):1148-1161
Cruz-Jentoft AJ, Baeyens JP, Bauer JM, Boirie Y, Cederholm T, Landi F et al. Sarcopenia: European consensus on definition and diagnosis: Report of the European Working Group on Sarcopenia in Older People, Age Ageing, 2010;39(4):412-23.
Christensen JF, Jones LW, Andersen JL, Daugaard G, Rorth M, Hojman P. Muscle dysfunction in cancer patients. AnnOncol 2014;25:947–958
Baracos VE, Arribas L. Sarcopenic obesity: hidden muscle wasting and its impact for survival and complications of cancer therapy. Ann Oncol. 2018; 29:1–9
Krzymińska-Siemaszko R. Wskaźniki niskiej masy mięśniowej w definiowaniu sarkopenii. Rozprawa doktorska. Poznań: Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej; 2014
Soyupek F, Soyupek S, Perk H, Ozorak A. Androgen deprivation therapy for prostate cancer: effects on hand function. Urol Oncol 2008;26: 141–146
Reis C, Liberman S, Pompeo AC, Srougi M, Halpern A, Jacob Filho W Body composition alterarions, energy expenditure and fat oxidation in elderly males suffering from prostate cancer, pre and post orchiectomy. Clinics (Sao Paulo) 2009;64: 781–784
Hamilton EJ, Gianatti E, Strauss BJ, Wentworth J, Lim-Joon D, Bolton D, et al. Increase in visceral and subcutaneous abdominal fat in men with prostate cancer treated with androgen deprivation therapy. Clin Endocrinol (Oxf ) 2011; 74: 377–383
Courneya KS, Segal RJ, Mackey JR, Gelmon K, Reid RD, Friedenreich CM, et al. Effects of aerobic and resistance exercise in breast cancer patients receiving adjuvant chemotherapy: a multicenter randomized controlled trial. J Clin Oncol 2007; 25:4396–4404
Hanson ED1, Sheaff AK, Sood S, Ma L, Francis JD, Goldberg AP et al. Strength training induces muscle hypertrophy and functional gains in black prostate cancer patients despite androgen deprivation therapy. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2012;68: 490–498
Dicato MA, Van Cutsem E. Side Effects of Medical Cancer Therapy Prevention and Treatment 2nd ed. Springer; 2018
Galvão DA, Taaffe DR, Spry N, Cormie P, Joseph D, Chambers SK et al. Exercise Preserves Physical Function in Prostate Cancer Patients with Bone Metastases. Med. Sci. Sports Exer, 2018;50(3);393–399
Buffart LM, Galvão DA, Brug J, Chinapaw MJM, Newton RU. Evidence-based physical activity guidelines for cancer survivors: Current guidelines, knowledge gaps and future research directions. Asian Journal of Andrology. 2012;14:204–221
Storer TW, Miciek R, Travison T. Muscle function, physical performance and body composition changes in men with prostate cancer undergoing androgen deprivation therapy. Asian J Androl, 2012;14(2):204–221
Focht BC, Lucas AR. Effects of a Group-Mediated Exercise and Dietary Intervention in the Treatment of Prostate Cancer Patients Undergoing Androgen Deprivation Therapy: Results From the IDEA-P Trial. Ann. Behav. Med. 2018; 52:412–428